ดาวน์ซินโดรม (Down syndrome) สาเหตุอาการและการรักษา

ดาวน์ซินโดรม (Down syndrome) หรือกลุ่มอาการดาวน์ คือ โรคทางพันธุกรรมแต่กำเนิดที่เกิดจากความผิดปกติในการแบ่งเซลล์ของโครโมโซมคู่ที่ 21 เกินมาทั้งแท่งหรือบางส่วน ส่งผลให้มีความบกพร่องของระดับเชาวน์ปัญญา

ดาวน์ซินโดรม (Down syndrome)

ดาวน์ซินโดรม (Down syndrome) หรือกลุ่มอาการดาวน์ คือ โรคทางพันธุกรรมแต่กำเนิดที่เกิดจากความผิดปกติในการแบ่งเซลล์ของโครโมโซมคู่ที่ 21 เกินมาทั้งแท่งหรือบางส่วน ส่งผลให้มีความบกพร่องของระดับเชาวน์ปัญญา มีพัฒนาการที่ล่าช้า มีร่างกายและใบหน้าที่มีลักษณะเฉพาะ รวมถึงมีความผิดปกติของระบบการทำงานต่าง ๆ ในร่างกาย ทารกในครรภ์มารดาล้วนแล้วมีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะดาวน์ซินโดรมทั้งสิ้น คุณแม่กำลังตั้งครรภ์ควรเข้ารับการตรวจคัดกรองภาวะดาวน์ซินโดรมในทารก (การตรวจ NIPT) ทารกแรกเกิดที่ได้รับการวินิจฉัยว่ามีภาวะดาวน์ซินโดรมควรได้รับการดูแลอย่างใกล้ชิดโดยแพทย์ผู้ชำนาญการเพื่อเป็นการวางแผนอนาคตให้ลูกน้อยต่อไป

ดาวน์ซินโดรม เกิดจากสาเหตุอะไร?

สาเหตุหลักของดาวน์ซินโดรมที่พบมากที่สุด คือเกิดจากการแบ่งตัวที่ผิดปกติ (non-disjunction) ของโครโมโซมคู่ที่ 21 (trisomy 21) ในระยะไมโอซิส (meiosis) ที่แบ่งตัวเกินมา 1 แท่งในทุกเซลล์ของร่างกาย ทั้งนี้ยังไม่พบสาเหตุอื่น เช่น พฤติกรรม หรือสิ่งแวดล้อมที่ส่งผลทำให้เกิดภาวะดาวน์ซินโดรม โดยปกติ โครโมโซมของมนุษย์ประกอบด้วยคู่โครโมโซม 23 คู่จำนวน 46 แท่ง แต่ละคู่มาจากฝ่ายพ่อ 1 แท่ง และฝ่ายแม่ 1 แท่ง (โครโมโซมเพศชายเท่ากับ 22+xy=23 และโครโมโซมเพศหญิงเท่ากับ 22+xx=23)

ในโครโมโซมประกอบด้วยสารพันธุกรรมหรือ DNA ที่ควบคุมลักษณะทางพันธุกรรมที่ถ่ายทอดจากพ่อแม่สู่ลูก เช่น ความสูง สีผิว สีของดวงตา ลักษณะของเส้นผม หรือรูปร่างหน้าตา การแบ่งตัวที่ผิดปกติ ทำให้เกิดการเพิ่มจำนวนของโครโมโซมจาก 46 แท่งเป็น 47 แท่ง ส่งผลให้เกิดความผิดปกติต่าง ๆ ของร่างกายทารกในครรภ์มารดา โดยสาเหตุของโรคดาวน์ซินโดรม มีดังนี้

• การที่โครโมโซมคู่ที่ 21 เกินมา 1 แท่งในทุกเซลล์ของร่างกาย (Trisomy 21) เป็นความผิดปกติในการแบ่งตัวของโครโมโซมในเซลล์สเปิร์ม หรือเซลล์ไข่ ในช่วงการมีปฏิสนธิในครรภ์มารดา โดยเป็นสาเหตุการเกิดดาวน์ซินโดรมที่พบได้มากที่สุดถึงร้อยละ 95 จากสาเหตุทั้งหมด
• การที่โครโมโซมคู่ที่ 21 สลับตำแหน่งกับโครโมโซมอื่น (Translocation Down syndrome) เกิดจากการที่มีส่วนหนึ่ง หรือแท่งหนึ่งของโครโมโซมคู่อื่นแตกออกขณะสร้างเซลล์สืบพันธุ์ และเกิดการเคลื่อนที่สลับตำแหน่งของโครโมโซมนั้นกับโครโมโซมคู่ที่ 21 (Robertsonian translocation) ส่งผลให้มีจำนวนโครโมโซมคู่ที่ 21 เกิน 
• การที่โครโมโซมคู่ที่ 21 เกินมาเพียงบางเซลล์ในร่างกาย (Mosaic Down syndrome) คือ การที่จำนวนโครโมโซมทุกเซลล์ในร่างกายมีจำนวนไม่เท่ากัน (2 cell lines) โดยมีทั้งจำนวนโครโมโซมที่เป็นปกติที่ 46 แท่ง และมีจำนวนโครโมโซมที่ผิดปกติ 47 แท่ง โดยในทารกที่มีภาวะดาวน์ซินโดรมจะพบโครโมโซมคู่ที่ 21 เกิน ซึ่งเป็นความผิดปกติที่เกิดขึ้นจากการแบ่งตัวของโครโมโซมในเซลล์ภายหลังการมีปฏิสนธิในครรภ์มารดา และเป็นสาเหตุของดาวน์ซินโดรมที่พบได้ยากที่สุด

อาการดาวน์ซินโดรม เป็นอย่างไร?

อาการของเด็กที่เป็นดาวน์ซินโดรมจะมีระดับความรุนแรงที่แตกต่างและหลากหลาย ส่งผลทั้งทางด้านพัฒนาการร่างกาย การเรียนรู้ และพฤติกรรมที่มีความแตกต่างจากเด็กปกติทั่วไป เด็กที่มีอาการในกลุ่มดาวน์บางคนมีสุขภาพดี ในขณะที่บางคนมีปัญหาสุขภาพรุนแรง เช่น โรคหัวใจพิการแต่กำเนิด หรือภาวะไทรอยด์บกพร่อง เด็กที่มีอาการในกลุ่มดาวน์จะมีโครงสร้างทางใบหน้าและร่างกายที่โดดเด่น ชัดเจน และคล้ายคลึงกันเป็นลักษณะเฉพาะ ดังนี้

• มีศีรษะเล็ก ใบหน้าเล็ก ใบหูเล็ก มีสันจมูกแบน มีกะโหลกศีรษะด้านหลังแบน
• มีดวงตาเรียว หางตาเฉียงขึ้น หัวคิ้วหนา ม่านตาอาจมีจุดขาว
• ริมฝีปากเปิดออก มีลิ้นใหญ่คับปาก พูดช้า พูดไม่ชัด
• มีคอสั้น แขนสั้น ขาสั้น เท้าสั้น มีส่วนสูงน้อยกว่าค่าเฉลี่ย 
• มีรูปร่างท่วม เนื้อตัวค่อนข้างนิ่ม ไม่ค่อยมีกล้ามเนื้อ มีความตึงตัวของกล้ามเนื้อต่ำ
• มีระยะห่างระหว่างหัวนมใกล้กันกว่าปกติ ต่างจากเด็กทั่วไป 
• มีนิ้วมือสั้น นิ้วก้อยชี้เข้าด้านในไปทางนิ้วหัวแม่มือ
• มีมือกว้าง มีเส้นลายมือเส้นเดียว ลากขวางกลางฝ่ามือ
• มีระดับเชาวน์ปัญญาเล็กน้อยจนถึงปานกลาง แตกต่างกัน
• มีอุปนิสัยร่าเริง อารมณ์ดี ยิ้มง่าย หัวเราะง่าย

การรักษาดาวน์ซินโดรม มีวิธีการอย่างไร?

ในปัจจุบัน ดาวน์ซินโดรมเป็นกลุ่มอาการที่ยังไม่พบวิธีการรักษาให้หายขาด การนำเด็กเข้ารับการตรวจตั้งแต่แรกเกิด และเข้ารับการบำบัดรักษาอย่างเป็นระบบทันทีที่ได้รับการยืนยันภาวะดาวน์ซินโดรม จะช่วยให้เด็กได้รับการพัฒนาทักษะที่จำเป็นในการดำรงชีวิตประจำวัน และสามารถปรับตัวอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคมได้ โดยการบำบัดรักษามุ่งเน้นไปที่การกระตุ้นพัฒนาการรอบด้านทั้งทางร่างกายและจิตใจเพื่อช่วยให้เด็กบรรลุศักยภาพสูงสุดของตนเอง การบำบัดรักษาดาวน์ซินโดรม มีวิธีการดังนี้

• กายภาพบำบัด และกิจกรรมบำบัด (physical and occupational therapy) เพื่อฝึกการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อ
• อรรถบำบัด (speech therapy) ฝึกการพูด ฝึกพัฒนาการการสื่อสารเพื่อให้เด็กมีพัฒนาการตามวัย
• การเข้าร่วมโปรแกรมการศึกษาพิเศษของโรงเรียน เพื่อฝึกการช่วยเหลือตนเอง ฝึกการมีปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น
• การเข้ารับการรักษาภาวะแทรกซ้อน หรือโรคร่วมอื่น ๆ อย่างต่อเนื่อง เช่น โรคหัวใจพิการแต่กำเนิด หรือภาวะพร่องฮอร์โมนไทรอยด์
• การสวมแว่นสายตาเพื่อแก้ปัญหาการมองเห็น หรือการใส่อุปกรณ์ช่วยการได้ยินในผู้ที่มีปัญหาการได้ยิน

ดาวน์ซินโดรมตรวจก่อน รู้ไว วางแผนอนาคตให้ลูกน้อย โรคทางพันธุกรรม ในปัจจุบันเทคโนโลยีทางการแพทย์ในการตรวจคัดกรอง และการวินิจฉัยดาวน์ซินโดรมมีความแม่นยำสูง ทำให้ทราบความผิดปกติล่วงหน้าก่อนการคลอด ช่วยให้คุณพ่อคุณแม่วางแผนการดูแลรักษาร่วมกันกับทีมแพทย์ได้อย่างเหมาะสม